วงดนตรีไทย

วงดนตรีไทย  ที่ใช้บรรเลงเป็นระเบียบแบบแผนมาแต่โบราณจนถึง ปัจจุบันมีหลายประเภทเช่น  วงบรรเลงพิณ  วงขับไม้  วงอังกะลุง  วงเครื่องกลองแขก   วงปี่พาทย์  วงเครื่องสาย  และวงมโหรี เป็นต้น  ซึ่ง  ในที่นี้จะกล่าวถึง วงดนตรีที่ใช้บรรเลงเป็นประจำในปัจจุบันคือ วงปี่พาทย์  วงเครื่องสาย  และวงมโหรี 

วงปี่พาทย์ 

     วงปี่พาทย์ คำว่า "ปี่พาทย์" หมายถึงการประสมวงที่มีปี่  และเครื่องเคาะ (ตี) ร่วมด้วย สมัยสุโขทัยได้เริ่มมี "วงปี่พาทย์เครื่องห้า" ขึ้นมาก่อน โดยใช้เครื่องดนตรี 5 ชิ้น  คือ ปี่ ตะโพน ฆ้อง กลอง ฉิ่ง ต่อมาได้มีวิวัฒนาการมาเป็นลำดับ จนเจริญถึงขีดสุดในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ โดยมีการเพิ่มระนาด เข้าไปในภายหลัง วงปี่พาทย์ในปัจจุบันแบ่งออกได้ 6 แบบ ดังนี้

1. วงปี่พาทย์ชาตรี

      เป็นวงปี่พาทย์โบราณที่มีเครื่องดนตรีน้อยที่สุด  เป็นวงดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบการแสดงโนราห์ และหนังตะลุง  เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรีประเภทนี้ ได้แก่  

ปี่นอก
     - ฆ้องคู่
     - โทน 1คู่
     - กลองชาตรี 1 คู่
     - กรับ
     - ฉิ่ง 

2. วงปี่พาทย์ไม้แข็ง

     วงปี่พาทย์สามัญสำหรับประกอบการแสดงโขน ละคร ลิเก และบรรเลงในงานมงคลที่มีพิธีกรรม  พิธีการ  เช่น พิธีไหว้ครูดนตรี นาฏศิลป์  งานทำบุญขึ้นบ้านใหม่  งานบวช  เป็นต้น มี 3 ขนาด คือ ปี่พาทย์เครื่องห้า ปี่พาทย์เครื่องคู่ ปี่พาทย์เครื่องใหญ่ 

     2.1ปี่พาทย์ไม้แข็งเครื่องห้า
     เป็นวงปี่พาทย์โบราณที่มีเครื่องดนตรีน้อยที่สุด  เป็นวงดนตรีที่ใช้บรรเลงประกอบการแสดงโนราห์ และหนังตะลุง  เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรีประเภทนี้ ได้แก่ 

                                                       

ปี่ใน	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง
ตะโพน	1	ใบ
กลองทัด	1	คู่
ฉิ่ง	1	คู่

      2.2ปี่พาทย์ไม้แข็งเครื่องคู่

ปี่ใน	1	เลา	ปี่นอก	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง	ฆ้องวงเล็ก	1	วง
ตะโพน	1	ใบ	ฉาบ	1	คู่
กลองทัด	1	คู่	กรับ	1	คู่
ฉิ่ง	1	คู่	โหม่ง	1	ใบ

      2.3ปี่พาทย์ไม้แข็งเครื่องใหญ่

ปี่ใน	1	เลา	ปี่นอก	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ระนาดเอกเหล็ก	1	ราง	ระนาดทุ้มเหล็ก	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง	ฆ้องวงเล็ก	1	วง
ตะโพน	1	ใบ	ฉาบ	1	คู่
กลองทัด	1	คู่	กรับ	1	คู่
ฉิ่ง	1	คู่	โหม่ง	1	ใบ

3.ปี่พาทย์ไม้นวม  
     มี เครื่องดนตรีคล้ายคลึงกับวงปี่พาทย์ไม้แข็ง เพียงแต่เปลี่ยนจาก ไม้ที่ใช้ตีระนาดเอก เป็นไม้นวม เปลี่ยนจากปี่ เป็นขลุ่ย และเพิ่ม ซออู้เข้าไปบรรเลงด้วยเท่านั้น
4.วงปี่พาทย์นางหงส์
    ใช้เครื่องดนตรีเหมือนกับวงปี่พาทย์ไม้แข็งทุกอย่างนอกจาก

-ใช้ ปี่ชวา แทน ปี่ใน  
-ใช้กลองมลายู 1 คู่ แทน  ตะโพนและกลองทัด
วงปี่พาทย์นางหงส์นี้ใช้บรรเลงเฉพาะในงานศพเท่านั้น

     4.1วงปี่พาทย์นางหงส์เครื่องห้า 

ปี่ชวา	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง
กลองมลายู	1	ใบ
ฉิ่ง	1	คู่
โหม่ง	1	คู่

     4.2วงปี่พาทย์นางหงส์เครื่องคู่

ปี่ชวา	1	เลา	ฉิ่ง	1	คู่
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง	ฆ้องวงเล็ก	1	วง
กลองมลายู	1	คู่	ฉาบ	1	คู่
กรับ	1	คู่	โหม่ง	1	ใบ

     4.3วงปี่พาทย์นางหงส์เครื่องใหญ่

ปี่ชวา	1	เลา	ฉิ่ง	1	คู่
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ระนาดเอกเหล็ก	1	ราง	ระนาดทุ้มเหล็ก	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง	ฆ้องวงเล็ก	1	วง
กลองมลายู	1	คู่	ฉาบ	1	คู่
โหม่ง	1	ใบ	กรับ	1	คู่

 

5.วงปี่พาทย์มอญ

     ประกอบด้วยเครื่องดนตรีที่ได้รับอิทธิพลมาจากมอญ ได้แก่ ปี่มอญ  ฆ้องมอญ  ตะโพนมอญ และเปิงมางคอก เครื่องดนตรีของวงปี่พาทย์มอญนี้  ปิดทองหรือทาด้วยสีทองเกือบทุกชิ้น วงปี่พาทย์มอญคล้ายกับ วงปี่พาทย์ไม้แข็ง แต่มีข้อแตกต่างกันดังนี้
          ใช้ปี่มอญ แทนปี่ใน
          ใช้ฆ้องมอญ แทน ฆ้องวง
          ใช้ตะโพนมอญ แทน ตะโพนไทย
          และ เพิ่มเปิงมางคอกเข้า
(เปิงมางคอก ใช้เปิงมาง 7 ลูกเทียบให้มีเสียงสูง - ต่ำ ตามลำดับผูกร้อยเข้ากับคอกเปิงมาง) วงปี่พาทย์มอญนิยมบรรเลงในงานศพ เพราะมีทำนอง ฟังแล้วโหยหวนชวนให้เกิดความเศร้าใจ

     5.1วงปี่พาทย์มอญเครื่องห้า

ปี่มอญ	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง
ฆ้องมอญวงใหญ่	1	วง
ตะโพนมอญ	1	ใบ
เปิงมางคอก	1	ชุด
ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ โหม่ง

     5.2วงปี่พาทย์มอญเครื่องคู่

ปี่มอญ	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ฆ้องมอญวงใหญ่	1	วง	ฆ้องมอญวงเล็ก	1	วง
ตะโพนมอญ	1	ใบ	เปิงมางคอก	1	ชุด
ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ โหม่ง

     5.3วงปี่พาทย์มอญเครื่องใหญ่      

ปี่มอญ	1	เลา	ฉิ่ง	1	คู่
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ระนาดเอกเหล็ก	1	ราง	ระนาดทุ้มเหล็ก	1	ราง
ฆ้องมอญวงใหญ่	1	วง	ฆ้องมอญวงเล็ก	1	วง
ตะโพนมอญ	1	ใบ	เปิงมางคอก	1	ชุด
กรับ	1	คู่	ฉาบ	1	คู่
โหม่ง	1	ใบ

6.วงปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์
     เป็นวงปี่พาทย์ที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัติติวงศ์ ทรงปรับปรุงขึ้นสำหรับ บรรเลงประกอบการแสดงละครดึกดำบรรพ์  ซึ่งเป็นละครที่เลียนแบบละครโอเปร่าของชาวตะวันตก เป็นละครที่มีฉากประกอบตามเนื้อเรื่อง ตัวละครร้องเพลงเอง การที่วงปี่พาทย์ชนิดนี้ ได้ชื่อว่าปี่พาทย์ ดึกดำบรรพ์  เพราะเรียกตามอย่างชื่อละครดึกดำบรรพ์ ที่แสดง ในโรงละครดึกดำบรรพ์ของเจ้าพระยา เทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ (ม.ร.ว. หลาน กุญชร)
**ปี่พาทย์ดึกดำบรรพ์ มีเครื่องดนตรีที่มีเสียงนุ่มนวล ปราศจากเครื่องดนตรีที่มีเสียงดังแกร่งกร้าว เล็กแหลม หรือเสียงสูงมาก ๆ
มีเครื่องดนตรี ดังนี้

ขลุ่ยเพียงออ	1	เลา	ขลุ่ยอู้	1	เลา
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ฆ้องวงใหญ่	1	วง	ระนาดทุ้มเหล็ก	1	ราง
ตะโพน	1	ใบ	กลองตะโพน	1	ใบ
ฆ้องหุ่ย	1	คู่	ซออู้	1	คัน
กลองแขก	1	คู่	ฉิ่ง	1	คู่
ฉาบ	1	คู่	กรับ	1	คู่

----------------------------------------------------------------------------------

วงเครื่องสาย

     วงเครื่องสายประกอบด้วยเครื่องดนตรีที่มีสาย ซึ่งมีเครื่องดีด และเครื่องสีเป็นหลักนำวงโดยซอด้วงแบ่งออกเป็น  

     1.วงเครื่องสายวงเล็ก หรือ วงเครื่องสายเครื่องเดี่ยว

จะเข้	1	ตัว
ซอด้วง	1	คัน
ซออู้	1	คัน
ขลุ่ยเพียงออ	1	เลา
โทน-รำมะนา
ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ โหม่ง

     2.วงเครื่องสายเครื่องคู่

จะเข้	2	ตัว
ซอด้วง	2	คัน
ซออู้	2	คัน
ขลุ่ยเพียงออ	1	เลา
ขลุ่ยหลิบ	1	เลา
โทน-รำมะนา
ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ โหม่ง

     3.วงเครื่องสายผสม 

     ได้แก่วงเครื่องสาย ที่นำเอาเครื่องดนตรีอื่นๆ นอกเหนือจากที่กล่าวมา โดยนำเอาเครื่องดนตรีพื้นเมือง หรือของชาติอื่นเข้ามาร่วมบรรเลงด้วย  เช่น แคน,ระนาด,ขิม,ออร์แกน,เปียโน,หีบเพลงชัก,ไวโอลิน หากนำเครื่องดนตรีชนิดใดมาผสมก็เรียกวงเครื่องสายผสมนั้น เช่น วงเครื่องสายผสมขิม, วงเครื่องสายผสมออร์แกน เป็นต้น 

---------------------------------------------------------------------------------

 

วงมโหรี

     ในสมัยอยุธยาวงมโหรีเกิดขึ้นมาจากการดัดแปลงวงขับไม้ในอดีตโดยนำพิณมาร่วมบรรเลงดัวยซึ่งเดิมมีีเครื่องดนตรีเพียง 2 ชิ้น แล้วเปลี่ยนคนขับลำนำมาเป็นคนร้อง และตีกรับพวง เปลี่ยนจากบัณเฑาะว์เป็นโทน พร้อมกับเพิ่มรำมะนา และขลุ่ยไปประสมร่วม ปัจจุบันวงมโหรีจะมีเครื่องดนตรีที่ประกอบด้วย เครื่องดีด สี ตี เป่า รวมกันเป็นการนำเอาวงปี่พาทย์ไม้นวม และวงเครื่องสายมาบรรเลงร่วมกันและเพิ่ม ซอสามสาย

ซึ่งเป็นเครื่องดนตรีสำคัญในวงมโหรีเข้าด้วยกัน ส่วนเครื่องดนตรีในวงปี่พาทย์ ซึ่งได้แก่ระนาดและฆ้องวงได้ทำการประดิษฐ์ให้มีขนาดเล็กลง เรียกว่าระนาดมโหรี และฆ้องมโหรี หรือฆ้องกลางวงมโหรีในปัจจุบันมี  3 ขนาด 

     1.วงมโหรีเครื่องเล็ก หรือวงมโหรีเครื่องเดี่ยว 

ซอสามสาย	1	คัน
ระนาดเอก	1	ราง
ฆ้องกลาง	1	วง
จะเข้	1	ตัว
ซอด้วง	1	คัน
ซออู้	1	คัน
ขลุ่ยเพียงออ	1	เลา
โทนมโหรี	1	ใบ
รำมะนามโหรี	1	ใบ
ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ ,โหม่ง

      2.วงมโหรีเครื่องคู่

ซอสามสาย	1	คัน	ซอสามสายหลิบ	1	คัน
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ฆ้องกลาง	1	วง	ฆ้องวงเล็ก	1	วง
ซอด้วง	2	คัน	ซออู้	2	คัน
จะเข้	2	ตัว	ขลุ่ยเพียงออ	1	เลา
ขลุ่ยหลิบ	1	เลา	โทนมโหรี	1	ใบ
รำมะนามโหรี	1	ใบ	ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ ,โหม่ง

     3.วงมโหรีเครื่องใหญ่

ซอสามสาย	1	คัน	ซอสามสายหลิบ	1	คัน
ระนาดเอก	1	ราง	ระนาดทุ้ม	1	ราง
ระนาดเอกเหล็ก	1	ราง	ระนาดทุ้มเหล็ก	1	ราง
ฆ้องกลาง	1	วง	ฆ้องวงเล็ก	1	วง
ซอด้วง	2	คัน	ซออู้	2	คัน
จะเข้	2	ตัว	ขลุ่ยเพียงออ	1	เลา
ขลุ่ยหลิบ	1	เลา	โทน-รำมะนามโหรี	1	คู่
ขลุ่ยอู้	1	เลา	ฉิ่ง ,ฉาบ ,กรับ ,โหม่ง

-------------------------------------------------------------------------------------